Aan de hand van het boek ‘Farewell to an idea (Episodes from a History of Modernism)’ van T.J. Clark en schilderijen uit de collectie van het Van Abbemuseum hield Shepherd Steiner vandaag een workshop. Op een Close Reading manier, waarbij op minutieuze wijze kritiek wordt geleverd op het schilderij zelf, gaf Steiner zijn visie over de werken van El Lissitzky (1890 – 1941) en Kazimir Malevich (1879 – 1935).
Steiner wilde tijdens zijn workshop de minieme details die Clark heeft gevonden in Lissitzky’s werk bespreken en erover discussiëren. Daarnaast wilde hij het verschil tussen de werken van Lissitzky en Malevich “zoeken en voelen”, zoals hij zei.
In de jaren twintig van de vorige eeuw zochten kunstenaars in Europa en Rusland naar een nieuwe, revolutionaire beeldtaal. Zij waren geinspireerd door nieuwe technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen. Met name in Rusland zetten kunstenaars deze nieuwe beeldtaal in bij de opbouw van een nieuwe socialistische maatschappij. In 1919 komt de Russische Lissitzky in contact met Malevich en daarmee ook met zijn ideeën en kunst. De band die de twee schilders hebben is belangrijk geweest voor de ontwikkeling van Lissitzky. Malevich maakt als eerste kunst met een volledig abstracte vormentaal, die hij ‘suprematisme’ noemt. Lissitzky ontwikkeld deze beeldtaal verder in schilderijen en tekeningen van geometrische vormen die lijken te zweven in het luchtledige.
“Architectuur is dan ook de metafoor in het werk van Lissitzky,” aldus Steiner. Het werk van de schilder draait om de zogenaamde ‘figure – ground relations’, of ook wel de ‘instabiliteit van identiteit’. Steiner: “Je moet hierbij letten op een figuur en de achtergrond die als het ware in elkaar storten en dus op hetzelfde niveau terecht komen. Hierdoor zijn ze moeilijk onafscheidelijk van elkaar te identificeren.”
Als de deelnemers tijd zien om wat vragen te stellen kijkt Steiner op van de ideeën van de intellectuelen. Zo zijn twee vrouwen er heilig van overtuigd dat Lissitzky’s persoonlijke situatie de basis voor zijn werk was en niet de mening of de kunstwerken van Malevitch. Lissitzky was Joods en smachtte (net als vele anderen) naar een andere regering.
“Het zwarte vierkant dat in veel schilderijen van Lissitzky terug komt is de essentie van zijn expressie,” aldus Steiner. Het is het moment waarop geschiedenis zich vormt tot ‘niets’. Hij is er echter zeker van, en daarmee komt hij terug op de mening van de twee deelneemsters, dat Lissitzky dit zwarte vierkant heeft geleerd van Malevich en dat het niets te maken heeft met zijn Joodse achtergrond.
Na nog wat vragen en de bespreking van het schilderij ‘Ontwerp voor Proun G7’ uit 1922 van Lissitzky vertrekt de hele club naar beneden om nog over het schilderij ‘Suprematist Cross’ uit 1920 van Malevich te discussieren. De op het eerste gezicht simpele gekleurde vlakken op een doek blijken heel wat meer inhoud te hebben dan je op het eerste gezicht ziet. De internationale en intellectuele kunstenaars lopen na afloop rustig, tevreden en voldaan naar het restaurant, in afwachting van de volgende bijeenkomst die middag.