Een digitale foto is een onzichtbaar ding, een code, totdat we het tot leven wekken met bijvoorbeeld een computerscherm. Volgens Boris Groys heeft dat zichtbaar maken van dat onzichtbare bestandje iets religieus . Het zijn wonderen, als we in de termen van de Bijbel spreken. Groys trekt zelfs de vergelijking met het dode lichaam van Jezus dat weer tot leven werd gewekt.
Het is slechts een van de vele vergelijkingen die Groys in zijn lezing Religion as Medium maakt tussen video, digitale beelden en religie. Volgens Boris Groys, professor op het gebied van kunst, filosofie en media, gaat religie voornamelijk over het herhalen van rituelen. “Religie wordt vaak gezien als een verzameling van meningen, maar dat is het niet. Het is een verzameling van rituelen.”
Hij vervolgt: “Als je jezelf filmt, word je onderdeel van een proces van herhaling. Het is de technologische verwezenlijking van oneindigheid. Het enige voorbeeld van onsterfelijkheid dat we nog hebben is een video die continu wordt herhaald.”
Als voorbeeld laat Groys een stuk van een film zien over een zelfmoordterrorist die ‘vanuit zijn graf’ spreekt. De zelfmoordenaar nam een afscheidsvideo op, die werd uitgezonden op het moment dat hij al was omgekomen. Wat het voorbeeld extra interessant maakt, is het feit dat de terrorist zijn boodschap drie keer opnam, omdat hij in de eerste twee versies stotterend en onzeker overkwam. Alleen de derde opname, waarin de martelaar zelfverzekerd leek, werd na zijn daad uitgezonden.
Volgens Groys is video hét medium voor hedendaagse propaganda. “Wanneer je informatie wil verkrijgen van radicale of fundamentalistische groeperingen - de avant-garde van de moderne wereld - krijg je video’s opgestuurd. Dat is dé manier voor verschillende groepen om zichzelf te representeren. Video’s vermenigvuldigen en verspreiden zichzelf.”
Propaganda is een van de dingen waar Boris Groys in is geïnteresseerd. “Propagandakunst wordt niet serieus genomen, we houden bijvoorbeeld niet van fascistische kunst. Maar ik ben juist geïnteresseerd in kunst die buiten de kunstmarkt wordt gemaakt. De kunstmarkt is onderdeel van het kapitalisme.” En daar lijkt Groys niet zo op te zijn gesteld. Kapitalisme is een religie zonder spiritualiteit. Groys: “Na de verlichting, waarin God werd vermoord, werd het kapitalisme de heersende religie. Het vaste ritueel deze religie is consumptie. Andere religieuze bewegingen die we nu veel zien, zijn voornamelijk fundamentalistisch. Dat is niet verrassend, want na de verlichting is fundamentalisme de enige mogelijke religieuze beweging.” Fundamentalisten herhalen en reproduceren letterlijk de basis van hun geloof.
Continue herhaling heeft iets religieus, is een van de strekkingen van Groys‘ verhaal. En wee je gebeente als je je niet houdt aan die herhaling. “Wanneer je creatief bent, dan ben je godslasterlijk.” Een stuk film dat Boris Groys laat zien, sluit daar prima op aan. We zien Vissarion, de leider van een sekte in Siberië, nabij de koudste plek op aarde. Vissarion ziet zichzelf niet als een christen, maar als de nieuwe Christus. De sekteleider ziet er mediterraans uit, maar is nog nooit in dat gebied geweest. De verklaring is even simpel als vermakelijk. Zijn uiterlijk en rituelen baseerde Vissarion op Jesus of Nazareth, een televisieserie uit 1977 van Franco Zeffirelli.
Interessante materie? Er komt nog meer. De lezing van Boris Groys is een introductie tot een tentoonstelling over religie en moderne media, die volgend jaar plaats zal vinden.